1) بیوم توندرا(Tundra): توندرا بمعنی سرزمین های باز و بدون درخت است، منطقه توندرا تقریباً بین عرضهای جغرافیایی 57 درجه و مناطق قطبی می باشد. مساحت توندرا در نیمکره شمالی بیشتر از نیمکره جنوبی می باشد. دو نوع توندرا وجود دارد: الف) توندرای قطبی که در عرضهای جغرافیایی بالا وجود دارد، ب)توندرای آلپی(کوهستانی) که در ارتفاعات بالا تشکیل می شود. پوشش گیاهی هردو توندرا تقریباً یکنواخت است اما مساحت توندرای قطبی خیلی بیشتر از کوهستانی است. عوامل محدودکننده رشد گیاهان در توندرا سرما(7 ماه ازسال درجه حرارت زیر صفر درجه)، کوتاه بودن دوره رویش گیاهان ، وجود بادهای سرد وشدید، وجود لایه منجمد دائمی در زیر خاک(باعث عدم نفوذ ریشه گیاهان به خاک) و بارش اکثراً بصورت برف(300-500میلی متر) می باشد. توندرا تبخیر بسیار کمی داشته و تولید بسیار کم(5/0 گرم در مترمربع درسال) است، چون انرژی کم بوده و فصل رشد گیاهان کوتاه می باشد. پوشش گیاهی توندرا: انواع گلسنگ ها، خزه ها، جگن، گیاهان چوبی پاکوتاه مثل بید علفی(Salix herbaceae) و توس پاکوتاه(Betula nana) جانوران توندرا: گوزن کاریبو، روباه قطبی، خرس قطبی. جغد برفی و باقرقره.
2) بیوم تایگا یا بیوم جنگلهای سوزنی برگ شمالی(Taiga or Coniferous Boreal Forest Biome): این بیوم بعد از توندرا در محدوده عرضهای 60-50 درجه قرار دارد و 11 درصد از خشکی های زمین را دربرمی گیرد. بارندگی درحدود 500-375 میلی متر بوده و اکثراً بصورت برف می باشد. تبخیر بسیارکم و فصل رشد گیاهان در تایگا بیشتر از توندرا بوده و تقریباً تا 4 ماه از سال طول می کشد. تولید تایگا بیشتر از توندرا بوده امّا از سایر بیوم های جنگلی کمتر می باشد. خاک این بیوم اسیدی بوده و کشورهایی مثل سوئد و قسمت هایی از روسیه در آن قرار دارد. پوشش گیاهی تایگا شامل درختان سوزنی برگ و همیشه سبزمثل کاج(Pinus)، کاج نوئل(Piceae)،لاریکس(Larix)و نرّاد(Abies) می باشدکه مهمترین جنگلهای صنعتی جهان را تشکیل می دهد. جانوران تایگا شامل انواع بی مهرگان موجود در خاک، سوسک پوست خوار، حشرات برگخوار، سنجاب، سمور، گوزن، گوزن کاریبو می باشد.
3) بیوم جنگلهای معتدل خزان کننده(Deciduous Temperate Forests Biome): این بیوم در عرضهای جغرافیایی میانه مانند آمریکای شمالی، اروپا و بخشهایی از ژاپن گسترش دارد. بارندگی در این بیوم نسبتاً زیاد بوده و حدوداً بین 800-1500 میلی متر متغیر است. فصول سال مجزا و مشخص می باشد. زمستان3-4 ماه طول می کشد. تولید این بیوم بیشتر از تایگا و توندرا بوده و شبکه غذایی در این بیوم بسیار پیچیده بوده و لایه های رویشی علفی، درختچه ای و درختی وجود دارد. تخریب های انسانی از جمله تبدیل به مزارع، مناطق مسکونی و ...، آتش سوزی، بهره برداری شدید بصورت چرای دام و چوب جنگلی شدید می باشد. پوشش گیاهی علفی شامل شقایق، بنفشه در کف جنگل. درختچه ای ها شامل فندق، اقاقیا. درختی ها شامل بلوط، ون، ممرز، سکویا،
جانوران: دارکوب ها، گوزنها، خرس، روباه و خرگوش نیچ اکولوژیک پرندگان به واسطه اشکوب بندی متنوع عمودی وجود دارد و هریک از گونه ها در محدوده ارتفاعی لانه ساخته و زندگی می کنند.
4) بیوم جنگلهای بارانی حارّه(Tropical Rain Forests Biome): این بیوم دارای بیشترین میزان بارندگی 2000-4000 در سال است. رطوبت زیاد و کم بون اختلاف دمای زمستانی و تابستانی سبب شده است که درختان همیشه سبز به جای درختان پهن برگ خزانی جانشین شده اند. مناطقی مثل جنوب شرقی آسیا، غرب افریقا و مرکز آمریکا در این بیوم قرار دارند. در این اکوسیستم ها نورخورشید نسبتاً زیاد و تفاوت زیادی بین فصول سال مشاهده نمی شود. متوسط دما 25-27 درجه در اسال می باشد. تنوع گیاهی و جانوری این بیوم نسبت به سای بیوم ها زیاد می باشد. این بیوم پُرتولیدترین بیوم دنیا می باشد. در این بیوم 5 لایه رویشی(اشکوب گیاهی) وجود دارد.
A. درختان بلندقد 40-80 متر
B. درختان متوسط قد 15-40 متر
C. درختان کوتاه قد 5-15 متر
D. بوته ها و علفی های بلندقد
E. گیاهان علفی کف جنگل و گیاهان سایه دوست
پوشش گیاهی: بلوط، برگ بو، خاس(Ilex)، انجیر، تمبرهندی، آناناس. جانوران: میمون، سنجاب، مارها(بوآ، پیتون)، گاووحشی، فیل، ببر.
5) بیوم علفزار معتدله(Temperate Grassland Biome): علفزار مناطق معتدله نواحی وسیعی از غرب اروپا تا جنوب سیبری در قزاقستان را دربرمی گیرد. در این بیوم درخت بسیار کم و پراکنده است. بارندگی 250-270 میلی متر در سال می باشد. تبخیر و تعرق زیاد است. این بیوم اکثراً بصورت چراگاهها و مراتع هستند و قابل تبدیل به جنگل نمی باشند، چون میزان بارندگی کم است. پوشش گیاهی شامل Stipa، Aristida، Festuca، Poa، Artemisia، Medicago، Onobrychis. جانورانی مثل بوفالو، اسب های وحشی، سگ های مرتعی(Cynomys)، غزال، موش،مار افعی و مار کُبری زیست می نمایند.
6) بیوم بیابان(Desert Biome): بیابانها حدود 20 درصد خشکی ها را اشغال می نمایند و عمدتاً در عرضهای جغرافیایی 30 درجه شمالی و جنوبی در سطح کره زمین پراکنده اند. در بیابانها بارندگی نامنظم و کمتر از 250 میلی متر در سال بوده و تبخیروتعرّق پتانسیل در حدود 1000میلی متر در سال می باشد. تفاوت دمای شب و روز زیاد بوده(تا 60 درجه) و وزش باد زیاد است. فرسایش بادی بعلّت وجود بادهای تند، زیاد می باشد. در این بیوم تولید بسیار کم است. پوشش گیاهی: تروفیت ها(Therophyte ) قسمت عمده را تشکیل داده و تروفیت به گیاهانی گفته می شود که دوره های نامساعد سال را بصورت بذر می گذرانند، بعبارت دیگر در بیابان پس از اولین بارندگی سریع سبز شده و زود هم به بذردهی می رسند مثل گندمیان یکساله و گیاهان گوشتی مانند کاکتوس، آگاو، گز(Tamarix)، اسکنبیل(Calligonum)، تاغ. جانوران: موش، کفتار، هوبره.
مقایسه تولید زیستی در بیوم های مختلف: تولید در بیوم های مختلف کره زمین بترتیب صعودی بصورت جدول زیر است.
|
نوع بیوم
|
جنگلهای پرباران حارّه
|
جنگلهای معتدله خزان کننده
|
جنگلهای سوزنی برگ شمالی(تایگا)
|
علفزار معتدله
|
توندرا
|
بیابان
|
|
تولید kg/m2/year
|
9000
|
5850
|
3600
|
2250
|
630
|
315
|
مناطق رویشی ایران(اکوسیستم های خشکی):
1) منطقه رویشی هیرکانیا(جنگلهای معتدل و مرطوب): این منطقه اراضی جلگه ای دریای خزر، کوههای البرز و امتداد شرقی آنرا تا پارک ملّی گلستان دربرمی گیرد. میزان بارندگی بطور میانگین 1000میلی متر درسال بوده و میزان بارندگی از غرب به شرق کاهش می یابد. جنگلهای این منطقه از ارتفاع 20متر تا 2500متر از سطح دریا قرار دارند. اکنون نقاط جلگه ای این جنگلها به کاشت محصولات زراعی و باغی(برنج،پنبه،مرکبّات،چای و گندم) تبدیل شده است. جوامع گیاهی موجود در این منطقه عبارتنداز: جامعه گیاهان شن دوست، جامعه گیاهان بستر رودخانه ها، جامعه گیاهان آبدوست، جامعه افراسفیدپلت-توسکا، جامعه شمشاد، جامعه بلوط-شمشاد، جامعه بلوط-ممرز،جامعه انجیلی-ممرز، جامعه راش، جامعه راش-ممرز، جامعه بلوط اوری، جامعه توس، جامعه گیاهان ارتفاعات بلند.
2)منطقه ایرانو-تورانی: این منطقه70 درصد ایران را در ناحیه مرکز ایران شامل شده و از شمال به جنگلهای خزری و از جنوب هم خلیج و عمانی متصل می شود. جوامع گیاهی موجود در این منطقه عبارتنداز: جامعه اُرس، جامعه بلوط غرب، جامعه پسته، جامعه بنه-بلوط، جامعه بادام وحشی، جامعه سماق،جامعه کیکم-تنگرس، جامعه درمنه، جامعه گیاهان بالشتی، جامعه آویشن-گون، جامعه درمنه-گون، جامعه پرند، جامعه گز، جامعه قیچ،جامعه گیاهان شورپسند، جامعه پده، جامعه سبد، جامعه گیاهان شن دوست، جامعه تاغ.
3)منطقه خلیج و عمانی: این منطقه تحت تاثیر خلیج فارس و دریای عمان بوده و دارای آب و هوای گرم و مرطوب می باشد. جوامع گیاهی موجود در این منطقه عبارتنداز: جامعه کُنار، جامعه کهور، جامعه آکاسیا، جامعه شیشم، جامعه کلیر، جامعه داز، جامعه لب دریا(حرّا و چندل).
ب: اکوسیتم های آبی(Terrestrial Ecosystem)
دریاها و اقیانوسها حدود 70درصد از سطح زمین را دربرگرفته اند و براساس خواص شیمیایی مانند مقدار نمک، محیط آب به دونوع اکوسیستم آب شیرین و آب شور تقسیم می شوند. گسترش آبهای شور(99%) بسیار زیادتر از آب شیرین(1%) می باشد.
اکوسیتم آب شیرین(Freshwater Ecosystem): آبهایی هستند که غلظت نمک در آنها کمتر از 0.5 % می باشد. اکوسیستم های آب شیرین به دو دسته آبهای ساکن(دریاچه، آب بند، مانداب و مرداب) آبهای جاری(چشمه و رود). آبهای جاری نسبت به آبهای ساکن از اکسیژن بیشتری برخوردارند.
اکوسیتم آب شور
آبهایی هستند که غلظت نمک در آنها عموماً بین 5/3-4 % می باشد. اقیانوس ها بزرگترین اکوسیستم های آب شورهستند.
موجودات زنده اکوسیستم های آبی: با توجه شکل زندگی موجودات زنده در آب بشرح زیر تقسیم بندی می نمایند.
ü بنتوزها(Benthos) موجودات کف زی آب هستند که در داخل یا روی بقایای حاصل از موجودات زنده زندگی می نمایند.
ü پری فیتون ها(Periphyton) موجودات زنده ای هستند که به سطح گیاهان(مانند ساقه، برگ) یاهرسطح دیگری می چسبند.
ü پلانکتون ها(Plankton) موجودات شناوری هستند که توسط جریان آب جابجا می شوند و از خود قدرت حرکت ندارند(فقط توانایی جابجایی عمودی را دارند). پلانکتون ها به پلانکتون های گیاهی(Phytoplankton) و پلانکتون های جانوری(Zooplankton) تقسیم بندی می شوند.
ü نکتون ها(Nekton) موجوداتی هستند که در داخل آب بوسیله فعالیت خود آزادانه شنا(در جهت جریان یا خلاف جریان آب) نموده مانند ماهی ها، خرچنگها و پستانداران آبزی.
ü نستون ها(Neuston) موجودات زنده شناور یا ساکن در روی سطح آب گفته می شود برخی از حشرات.
منوی اصلی
نویسنده: 
