کوشان مهران: پادشاهان جنگاور آشور در سرزمینی که امروز آن را کردستان عراق می نامیم روزهای خوشی در نخجیرگاه های خویش داشتند. در روزگاران کهن پادشاه آشور سوار بر ارابه های تندرو به شکار «بیزون قفقاز»، «گاو وحشی اوروش» و شیر پرداخته و در کنار لذت از سواری و زوبین اندازی و خدنگ افکنی، خود و سپاهیان چالاک خویش را برای یورش به دیگر سرزمین ها آماده می کردند. (آشوریان در اوج قدرت از دلتای نیل تا کوهستان های زاگرس و کوه های لبنان را پاک می روفتند).

پس از تصرف و نابودی نینوا پایتخت آشوریان به دست قوای متحد ماد و بابلی برای هزاره ها این قوم فراموش شدند و مگر در تورات نامی از این جنگاوران برده می شد ولی از اواسط قرن نوزدهم و با کوشش های باستان شناسانی چون «سر هنری لایارد» به تدریج بناها و کاخ های پرشکوه این تمدن پیدا شد و در این میان «گوزن زرد میان رودان» (Dama dama Mesopotamia) یکی از مهم ترین گونه های حیات وحش آن دوران در کنار شیرهای آسیایی مشاهده می شوند.

با شروع قرن بیستم، از آن شکوه حیات وحش آشور دیگر چندان برجای نمانده بود. صدها سال از نابودی بیزون قفقاز و گاو اوروش می گذشت و آخرین «ببر هیرکانی» در سال 1880 در موصل و آخرین شیر در سال 1914 به احتمال بسیار زیاد نابود شدند. به احتمال بسیار زیاد نسل گوزن «مرال» در اواخر قرن نوزدهم نابود شد و به دلیل شرایط خاص منطقه و وفور انواع سلاح شکاری و جنگی و جنگ و ناامنی چند ده ساله، گونه هایی چون «شوکا»، «سیاه گوش» و «خرس قهوه ای سوری» تا آستانه نابودی پیش رفتند.

زیستگاه های جنگلی زاگرسی پوشیده از بلوط در کنار جنگل های مدیترانه ای شام (سوریه، اردن، لبنان) و فلسطین، مهم ترین زیستگاه گوزن زرد میان رودان به حساب می آمدند. ولی انقراض بزرگ پس از جنگ جهانی اول در خاورمیانه ناگاه این گونه را نیز همانند شیر و «اوریکس عربی» به سرعت به گرداب انقراض افکند.

گوزن زرد در نگاره های آشوری

آخرین گزارش های گوزن زرد در اردن به سال 1930 و در سوریه به 1940 محدود می شود. تا اوایل قرن بیستم هنوز در «سنجاق هکاری» ترکیه در مرز با کردستان عراق گوزن زرد میان رودان وجود داشت وگزارش هایی از مشاهده و زنده گیری گوزن زرد در کردستان عراق تا دهه های نخستین قرن بیستم وجود دارد که کتاب «پستانداران عراق» شواهد جالبی را همراه با دامنه پراکنش شوکا ارائه می کند.

پس از سقوط رژیم صدام و شرایط جدید در کردستان عراق، توجه به احیای گونه های بومی حیات وحش و در کل پاسداشت واقعی و کاربردی محیط زیست یکی از دغدغه های فکری مدیران این منطقه شد و ضرب سکه ده دیناری با تصویری از گوزن زرد میان رودان در کنار سکه هایی با تصویر سیاه گوش و پازن نشان دهنده میزان علاقه به جفظ گونه های حیات وحش است. گویا در چند سال گذشته صحبت هایی برای انتقال تعدادی قوچ و میش ارمنی از ایران برای احیای مجدد جمعیت این گونه نیز بوده است.

در هر حال با توجه به اراده واقعی مدیران محیط زیست این بخش از عراق و وجود جنگل های انبوه بلوط، شاید تنها امید احیا و معرفی مجدد گوزن زرد میان رودان، انتقال تعدادی از این جمعیت چه به شیوه قانونی و یا دور زدن قانون کاغذی باشد.

فراموش نکنیم که از اواخر دهه 1330 تا کنون عملاً جمعیت گوزن زرد در ایران در شرایط نیمه طبیعی پرورش یافته و همواره نیازمند تغذیه دستی و صرف بودجه های کلان و اجرای برنامه هایی به نام معرفی مجدد در فنس بوده که هیچکدام نتیجه ای برای ثبات جمعیت و معرفی مجدد به زیستگاه های اصلی نداشته است.

بهتر است به جای بر افروختن رنگ صورت و متورم نمودن رگ گردن، به فکر انجام یک پروژه مشترک بین ایران و کردستان عراق باشیم و هرگاه که خواستیم  به تقلید فرمان و قیصر برای پاک کردن صورت مساله عدم توانایی خود در نجات جمعیت جزیره اشک به دلیل خشکانیدن دریاچه ارومیه برآییم، به عاقبت خوش پلنگ های ارسالی به سوچی قفقاز روسیه اندکی فکر کنیم.