سال هاست که اکوتوریسم به عنوان راهی مطمئن برای حفاظت از منابع طبیعی و همچنین ایجاد درآمدی برای مردم محلی معرفی شده است. ولی آیا حضور مردم در هر جا به اسم «طبیعت گردی بدون ردپا» امکان پذیر است و آیا اکوتوریسم برای هر منطقه و موقعیتی بی ضرر است؟

اکوتوریسم اولین بار در سال 1991 معرفی شد و مخاطب های زیادی را جذب کرد. واژه اکوتوریست به افرادی گفته می شود که برای لذت بردن از طبیعت و رها شدن از مدرنیته و زندگی روزانه با کوله بار کوچکی راهی طبیعت می شوند و غیر از ردپای کوچکی که بر زمین می گذارند، هیچ گونه آسیبی از حضورشان به طبیعت نمی رسانند. این ایده با استقبال شگرفی روبرو شد به طوری که در طی دهه 1990 رشد اکوتورسیم دوبرابر شد در حالی که توریسم تنها شش درصد رشد یافت. گسترش این صنعت در مکان هایی که گونه های جانوری باشکوه و زیبا وجود داشتند -گونه هایی همچون پاندا در چین- که برای مردم جذابیت فراوان دارند، بیشتر است.

اکوتوریسم بازدید از طبیعت است ولی اساس و درون مایه آن توسعه پایدار است و به همین دلیل بسیار بی نقص و دوستدار با طبیعت به نظر می رسد. از اهداف ارجح دیگر برنامه های اکوتوریسمی، مشارکت مردم محلی است.

اکوتوریسم علاوه بر ایجاد مشارکت مردم بومی (اشتغال زایی و ایجاد درآمد) و همچنین جذب مردم غیر بومی برای بازدید به عنوان اکوتوریست، سهم بسزایی در جذب توریست خارجی و سرمایه های آنها دارد به طوری که در کشوری همچون کاستاریکا اکوتوریسم دومین منبع اصلی درآمد کشور است. در حال حاضر بسیاری از کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه همچون کشورهای افریقایی، میزبان اکوتوریست های اروپایی و امریکایی هستند.

در کنار همه نکات مثبت اکوتوریسم، اکولوژیست های بسیاری معتقدند که در آمد حاصل از این نوع فعالیت ها در مقابل تاثیرهای مخربِ وارده به طبیعت در مقیاس بزرگ ناچیز است. عده ای، اکوتوریسم را نقطه مقابل حفاظت از طبیعت نامیده اند چه بسا که به واسطه بازدید، امکان معرفی انسان به نقاط دور از دسترس با تخریب انسانی کمتر فراهم می آید؛ انسانی که حضورش رویه اصلی طبیعت را بر هم می زند. برخی اکوسیستم ها به خصوص جزایر و کوه ها، جزء زیستگاه های شکننده هستند، که در صورت عدم کنترل تعداد بازدیدکنندگان و فشار ایجاد شده توسط انسان، به سرعت رو به تخریب می روند.

بسیاری از اکولوژیست ها ریشه این مشکلات را در عدم تعریف درست از اکوتوریسم می دانند؛ چرا که عده ای که تنها به اکوتوریسم به دید اقتصادی نگاه می کنند، برای راحتی بازدید کنندگان احداث هتل در یک منطقه را ضروری می دانند ولی این ساخت و ساز  با معیارهای اصلی اکوتوریسم از جمله توسعه پایدار منافات بسیار دارد.

«آیلوارد» در سال 1996 چهار معیار محیط زیست را بازدید، سرمایه گذاری، اکولوژی و اقتصاد نامید. این چهار معیار در عین ارتباط متقابل باید تعریف و کنترل شوند.

از جمله عواملی که موجب شکست رابطه اکوتوریسم با طبیعت می شود را می توان تغییر زیستگاه طبیعی نامید. تعداد زیاد بازدیدکننده ها، ایجاد جاده های دسترسی حتی جاده های فرعی و خاکی و فرسایش خاک عوامل اصلی تخریب اکوسیستم ها هستند. عامل دیگر عدم مشارکت مردم بومی و  نامناسب بودن کاربری اراضی توسط آنها است. اکوتوریسم می تواند موجب کاهش گونه های جانوری مخصوصاً گونه های بزرگ از جمله گوشتخوارها و نیز موجب تغییر رفتار گونه ها شود.   

مورد دیگر، هزینه ورود به این مناطق است که بسیار با اهمیت است. چه بسا که نه تنها در آمد حاصل صرف حفاظت خود منطقه می شود و نیز می توان قسمت های بیشتری را تحت حفاظت قرار داد، بلکه می توان رضایت افراد بومی مشارکت کننده را بهتر جذب کرد. در بسیاری از نقاط دیدنی ایران، هزینه ورود به مناطق در مقابل هزینۀ بالای رسیدن به مقصد (هزینه زمان و هزینه سوخت و آلودگی ایجاد شده توسط آن) بسیار ناچیز است. و به ازای چنین درآمد ناچیزی، صیانت و نگهداری بسیار ضعیفی نیز صورت می گیرد. در سال های اخیر بسیاری از ایرانی ها به سفرهای خارجی و صرف هزینه های زیاد در کشورهای همسایه می پردازند، در صورتی که ورودی هر یک از مکان های دیدنی به طور متوسط 15-20 دلار است، اما هزینه ورودی برای بازدید از مکان های طبیعی ایران (همچون غار «کتله خور») حداکثر 2000 تومان و حتی کمتر است که بسیار ناهماهنگ و ناکافی است.

برشمردن چنین نکاتی نشان دهنده ناکارآمدی صنعت اکوتوریسم نیست، بلکه اهمیت مدیریت و نظارت را نشان می دهد. بی شک مدیریت مناسب مناطق مورد نظر، به صورتی که تعداد توریست براساس ظرفیت منطقه تعیین شود و فعالیت ها (از جمله نحوه اسکان) مد نظر قرار گیرد و همچنین از مردم محلی جهت حفاظت از منطقه مورد نظر استفاده شود، کمک شایانی به پیشبرد اهداف اصلی خواهد بود.