ناهيد محمد پور/ معصومه ابوالحسني- بيش از سهدهه قبل، مسوولان محيط زيست ايران، مسوولان کشورهاي مختلفي را در شهر رامسر دور هم آوردند تا پيماني را براي حفاظت از تالابهاي جهان امضا کنند. اين 18 کشور «پيمان رامسر» را امضا کردند تا اجازه ندهند اين زيستگاه طبيعي و ارزشمند جهاني از بين برود. امروز اين پيمان 160 عضو دارد اما ايران يکي از خبرسازترين اعضاي آن است. در طول اين سالها نام چهار تالاب ديگر به فهرست رامسر اضافه شده که در مجموع شمار تالابهاي بينالمللي ايران را به 22 تالاب افزايش داده اما در عوض بهواسطه سوءمديريت در روند حفاظت و بهرهبرداري پايدار نام هفت تالاب از جمله تالاب انزلي در «فهرست مونترو» قرار گرفته است. فهرست مونترو آندسته از تالابهاي ثبت شده در معاهده رامسر را دربرميگيرد که با خطر نابودي روبهرو هستند. براساس گزارش دبيرخانه کنوانسيون رامسر، هم اکنون تالابهاي 30 کشور جهان در فهرست مونترو قرار گرفته که به ترتيب ايران و يونان، با هفت تالاب و پس از آنها جمهوري چک با چهار تالاب، بيشترين تالابهاي تخريب شده را دارند.
در تمام خيابانهاي اصلي شهر انزلي تابلوي «به سمت تالاب» به چشم ميخورد که اين روزها از آن به مرداب انزلي ياد ميشود. بدون هيچ آدرس و نشاني ميتوان راه رسيدن به اين تالاب بينالمللي را پيدا کرد. بااينحال تالاب انزلي از چشم توجه مسوولان کشور کاملا بهدور مانده است. در نگاه اول تالاب انزلي، درياچه کوچکي است با آبي آرام و تيره اما کافي است پاي درد دل نيهاي بلندي بنشينيد که از گوشه و کنار تالاب سربلند کردهاند. زبالههايي را ميبينيد که سالهاست پاي اين نيزار به حال خود رها شدهاند و هر روز وسعت بيشتري از تالاب را در برميگيرند. وسعتي که روزي محل زندگي گلهاي نيلوفر آبي و ماهيهاي ريز و درشت اين آب شيرين بود. «فرزاد عاليان» مسووليت اداره يکي از تعاونيهايي را به عهده دارد که به گردشگران خدمات قايقراني و بازديد از تالاب انزلي ارائه ميدهد. او که کسب وکارش به حيات اين تالاب بستگي دارد به همشهري ماه ميگويد که از شهرداري انزلي شاکي است؛ نهادي که مسووليت جمعآوري زبالهها را از اطراف تالاب برعهده دارد اما به گفته عاليان اين نهاد مسوول، براي جلوگيري از ورود زبالهها به تالاب هيچ کاري نميکند؛ «نه زبالههاي ساکنان جزيره شهيد بهشتي را جمع ميکند، نه دغدغه زبالههايي را دارد که سالهاست منظره تالاب را زشت کردهاند. گردشگران خارجي که براي ديدن تالاب ميآيند از وضعيت اين تالاب اظهار تاسف ميکنند. محيط زيست هم که مسووليت اصلي نگهداري از تالاب را برعهده دارد هيچ رسيدگي خاصي به وضعيت تالاب نميکند.» اين را عاليان در حالي که عدهاي از گردشگران را سوار قايقهاي موتورياش ميکند به ما ميگويد. او حتي نگران نيلوفرهاي آبي تالاب است که هر ساله تعدادشان کمتر ميشود. «نيلوفرهاي آبي هم با تالاب قهر کردهاند. در سالهاي اخير تعدادشان خيلي کم شده. ما اولين شرکت تعاوني بوديم که مانع کندن گلهاي نيلوفر آبي شديم؛ البته مسافرها و گردشگرها هم با ما همکاري ميکنند. ولي زبالهها هر روز بيشتر و بيشتر ميشوند. اينها زبالههايي هستند که روستاييان اطراف تالاب داخل آب ميريزند و انگار تمامي ندارند.» عاليان اين را ميگويد و موتور قايقش را روشن ميکند. گردشگراني که جليقه نجات پوشيده اند روي قايق جايشان را محکم ميکنند و به سرعت پشت نيزارها گم ميشوند.

مرگ ماهيها
هرچه چشم مياندازيم زير سطح آب گل آلود تالاب، هيچ ماهي زندهاي نميبينيم. تنها يک پيرمرد که تور ماهيگيري اش را به قايق پارويي بسته و به آرامي عرض تالاب را طي ميکند به يادمان ميآورد که در اين تالاب شيرين هنوز ماهيهاي اندکي زندگي ميکنند. «بابک مرتضوي» هم يکي از ماهيگيران قديمي تالاب انزلي است. او و همه ساکنان اطراف اين تالاب سالهاست نسل اندرنسل روزيشان را از اينجا به دست ميآورند؛ «20 سال قبل، آنقدر آب تالاب شفاف بود که ميتوانستيد کف آن را ببينيد اما حالا اين آب آنقدر گل آلود شده که خيلي از ماهيهاي آن از بين رفته اند. نوعي ماهي که ما در زبان محلي به آن هشترخان ميگوييم سالهاست در اين تالاب کاملا از بين رفته است. تعداد گربه ماهيها هم بسيار کم شده است.» اين را مرتضوي که آلودگي آب تالاب بر کسب و کارش تاثير گذاشته ميگويد. به گفته اين ماهيگير، چند سالي است هيچ ماهيگيري تورش را در آب رها نميکند چراکه تور از گل و لاي تالاب پر ميشود. اين طور که ماهيگيران اطراف تالاب ميگويند فاضلابهايي که همراه آب رودخانهها وارد تالاب ميشوند به کمک کارخانهاي که درست در حاشيه تالاب قرار دارد روز به روز نسل ماهي ديگري را از بين ميبرند. اين کارخانه فاضلاباش را مستقيم در تالاب ميريزد و با وجود تلاش ماهيگيران هيچ کس نتوانسته است مانع ادامه کار اين کارخانه شود؛ «هيچ کس نميتواند تکانش بدهد! حتي مردم هم از صاحبان اين کارخانه شکايت کردهاند اما هيچ کس به صداي ما گوش نميدهد. پسماند اين کارخانه، تا چند ده متر روي سطح آب شناور ميشود و بوي بدش حتي براي انسان هم آزاردهنده است. چه برسد به ماهيها و پرندگان.»

چنگالهاي صنعت
اولين ساختماني که قايقهاي تفريحي از کنارش عبور ميکنند يک رستوران چوبي است که درست در وسط تالاب بنا شده است. اين رستوران دهها پايه چوبي دارد که به تنهايي رسوبات زيادي را در آن نقطه از تالاب جمع کرده است. درست بعد از اين رستوران، به نقطههاي خشک شده تالاب ميرسيم. مکانهايي که هيچ قايقي نميتواند از آن عبور کند. «قبلا عمق آب حدود 12متر بود. بعضي از جاهاي مرداب تا 20 متر هم عمق داشت اما حالا سطح وسيعي از تالاب کاملا خشک شده و هيچ قايقي نميتواند از آن جا عبور کند.» اين را قايقران ميگويد و در نقطه ديگري از مرداب يک دستگاه غولپيکر لايروبي را به ما نشان ميدهد که به گفته او به تازگي روي تالاب قرار گرفته است. اين دستگاه خاموش قرار است آب تالاب را دوباره شفاف کند اما در سکوتي طولاني فرو رفته است. کمي آن طرفتر همان کارخانه توليد پودر ماهي که صداي همه اهالي را در آورده، نمايان ميشود. اين کارخانه که به نظر متروکه ميرسد، بوي تعفن شديدي از خودش توليد ميکند. قايقران توضيح ميدهد که گردشگرها را به اين قسمت نميآورد که اين چهره سياه، خاطرشان را آلوده نکند.

احياي تالاب
تالاب انزلي که اين روزها محل مناقشههاي مديران شهري و سياسي است مثل کودک بيسرپرستي دست به دست ميشود. آن طور که قانون ميگويد نماينده و سازمان مرجع کنوانسيون رامسر در ايران، سازمان حفاظت محيط زيست است که مسووليت نظارت و اجراي آن را برعهده دارد. سازمان حفاظت محيط زيست هم براي پيشرفت کار، کميتهاي به نام کميته ملي کنوانسيون رامسر با حضور نمايندههاي وزارت علوم، وزارت نفت، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد کشاورزي و دو نماينده از سازمانهاي غيردولتي تشکيل داده که برترين گروههاي تصميمگيرنده در اين رابطه هستند اما هيچيک بر بستر بيماري اين کودک حاضر نيستند. معاون «امور تالابهاي دفتر زيستگاهها و امور مناطق» سازمان حفاظت محيط زيست يکي از کساني است که قدرت درمان دردهاي تالاب انزلي را دارد. او درباره اين تالاب به «همشهري ماه» ميگويد: «مجموعه تالاب انزلي جزو تالابهاي طبيعي، دائمي و آب شيرين کشور است که از يک طرف متصل به دريا و تحت تاثير نوسانات آن قرار دارد و از طرف ديگر 11 رود اصلي و 30 رود فرعي به اين تالاب وارد ميشوند که مشکلاتي را هم براي آن به همراه ميآورند.» ورود فاضلابهاي کشاورزي، خانگي و همچنين فاضلابهاي صنعتي، رشد و پراکنش سريع ني و آزولا، افزايش فرسايش حوزه آبريز تالاب و به تبع آن افزايش رسوبات، کاهش سطح آب، تبديل زمينهاي حاشيه تالاب به زمينهاي کشاورزي، صيد و شکار پرندگان آبزي، افزايش ميزان فلزات سنگين و به خصوص سرب در آب، احداث کانال جهت انتقال آب به بالا دست، از جمله مشکلاتي است که اين مقام مسوول برميشمارد. اين طور که باقرزاده کريمي ميگويد قدمهايي براي حل مشکلات تالاب برداشته شده است اما هنوز در حد مطالعات کاغذي است.

اولين نفسها
احياي تالاب انزلي اصطلاحي است که مسوولين سازمان حفاظت محيط زيست به پروژه جديد خود نسبت ميدهند. به گفته آنها طرح احياي تالاب انزلي با اعتباري بالغ بر 900 ميليارد ريال به تصويب رسيده که مرحله اول ابلاغ اعتبار آن در سال 1389 به مبلغ 70 ميليارد ريال انجام شده و با تخصيص بخشي از اين اعتبار شش پروژه عملياتي و پنج پروژه مطالعاتي براي ساماندهي و احياي تالاب انزلي در سال 1389 آغاز شده است. باقرزاده کريمي به عنوان يک کارشناس تالاب در پاسخ به اين سوال که اين اقدامات تا چه اندازه تاثيرگذار بوده، توپ را به زمين ديگران مياندازد؛ او معتقد است تالاب انزلي قرباني بيبرنامگي و دخالتهاي آدمي شده، به حدي که مشکل آلودگيها، مسوولان را بر آن داشته تا با اعتراف به اشتباهشان در تبديل اراضي تالاب به اراضي کشاورزي و ساير عواملي که موجب تخريب تالاب شده عزمشان را براي نجات اين زيستبوم مهم جزم کنند تا بتوانند از منافع بيشمار آن مجددا بهرهمند شوند. او صراحتا ميگويد: «اگر اعتبار تخصيص داده شده به درستي هزينه و مديريت نشود بخشي از تالاب را از دست خواهيم داد.» باقرزاده کريمي با اشاره به اين که فشار افکار عمومي به حدي است که هم اکنون به مسوولان شوک وارد کرده است، ميگويد: «تالابهاي کشور ما سرمايههاي با ارزشي هستند که در تنظيم سطح آبهاي زيرزميني، جذب گردشگر، بهرهبرداريهاي اقتصادي- اجتماعي و همچنين مهاجرت انبوه پرندگان مهاجر از سراسر دنيا، زادوولد آبزيان و ايجاد محيطي مناسب براي حيات گياهان خاص آن اکوسيستم نقش بهسزايي دارند.»

زبالهها و رسوبات
تخليه سالانه 30 ميليون تن فاضلاب شهري، 15 هزار تن کود شيميايي، 4 هزار ليتر سموم کشاورزي، جاري شدن فاضلاب حدود 50 کارخانه و ورود گونه غيربومي آزولا از جمله مـشکلاتي هـستنـد که تالاب بينالمللي انزلي اين روزها با آن دست و پنجه نرم ميکند. امير عبدوست، مديرکل محيط زيست استان گيلان که بايد دلسوزترين سرپرست تالاب انزلي باشد اين مشکلات را پشت هم فهرست ميکند و ميگويد: «هم اکنون چهار پروژه از شش پروژه عملياتي شامل ساخت چهار دهانه سد رسوبگير در دهانه رودخانههاي اصلي ورودي تالاب به منظور جلوگيري از ورود حجم عظيم رسوبات به تالاب انزلي و دو پروژه ديگر شامل احياي آبراهههاي قديمي براي برقراري مجدد ارتباط بيولوژيک و اکولوژيک بخشهاي مختلف تالاب و همچنين لايروبي بخشي از پهنه تالاب در حال اجراست که ميتواند بيش از 30درصد آلودگيها را کنترل کند.» به گفته عبدوست آزمايشهايي از بهمن 89 در دهانه ورودي 12 تا 25 رودخانه منتهي به تالاب آغاز شده تا با در نظر گرفتن همه پارامترهاي فيزيکي، شيميايي، سموم و بيولوژيکي ميزان آلودگي و رسوب آنها به تالاب انزلي اندازهگيري شود. او تاکيد ميکند: «هنوز بخش مهمي از آلودگيها که به شيرابههاي سراوان و زبالهها مربوط است، برطرف نشده؛ به همين منظور از سوي يگان حفاظت محيطزيست پيگيريهاي حقوقي و قضايي محيطزيست صورت گرفته که اميدواريم هرچه زودتر فکري شود.» به اعتقاد عبدوست مجاورت با شهرهاي رشت، فومن، صومعه سرا و ... سبب شده فاضلاب اين شهرها به تالاب انزلي وارد شود. ضمن اين که نبود تصفيه خانه در شهرک صنعتي رشت نيز به مشکلات اين تالاب دامن ميزند


به جاي شکايت، شهرداريها را هدايتکنيد
بهمن زنجانخواه، عضو شوراي شهر انزلي
تالاب انزلي يکي از خوانهاي الهي است که پيشروي مردم کشورمان گسترده است اما طي سالهاي گذشته دستخوش ناملايماتي شده که امروز وضع خوشي ندارد و ما نيز وارث اين مشکلات شدهايم.
با توجه به اهميت اين تالاب طرحهايي در دست اجراست که اگر با سرعت بيشتر و هماهنگي همه دستگاهها انجام ميشد ميتوانستيم به احياي مجدد تالاب اميدوار باشيم. طرح شبکه بهداشتي فاضلاب شهر انزلي و شهرهاي حاشيه تالاب يکي از اقداماتي است که توسط بانک جهاني و اعتبارات دولتي در دست اجراست ولي از سرعت لازم برخوردار نيست.
اين طرح ميتواند 35درصد آلودگي را مهار کند. جلوگيري از ورود رسوبات به تالاب انزلي از اولويتهاي زيست محيطي استان است چرا که فاضلابهاي صنعتي و خانگي چندين شهرستان به تالاب ميريزند که بايد هرچه زودتر از اين وضعيت جلوگيري کرد. تعيين حريم تالاب، ديوارکشي، لايروبي رودخانهها، کنترل تردد قايقهاي موتوري از ديگر کارهايي است که براي نجات تالاب ضرورت دارد.
البته طرح کنارگذر تالاب انزلي بعد از ايرادهاي زيستمحيطي که به آن وارد شد براساس موازين علمي مناسبتر در حال اجراست که جاي تقدير دارد.
اي کاش سازمان حفاظت محيط زيست به جاي شکايت از شهرداريها آنها را هدايت کند تا علاوه بر تفکيک زباله، شاهد احداث کارخانه کمپوست باشيم چراکه نبود آموزش صحيح براي شهروندان در کنار گردشگرپذيربودن اين شهر سبب شده توليد زباله در انزلي بيشتر از حد مجاز باشد. بدين معنا که هرساله در برخي از فصول سال گردشگراني به اين شهر سرازير ميشوند که علاوهبر نعمت، زحمت هم بههمراه ميآورند. اميدواريم با هماهنگي دستگاههاي مختلف نگراني دوستداران محيطزيست برطرف شود.
بدون ترديد همکاري ميان شهرداري و سازمان حفاظت محيطزيست ميتواند در رفع آلودگيهاي زيستمحيطي موثر باشد.
ما از استاندار انتظار داريم در اجراي طرح بهرهمندي از شبکه فاضلاب شهري، انزليچيها را ياري کند تا هر چه زودتر شبکههاي خانگي متصل شوند؛ طولاني شدن اين طرح علاوه بر گلهمندي مردم به خاطر مشکلات نصب لولهها و حفاريهاي متعدد، آلودگي بيشتر تالاب را بهدنبال دارد.
منبع: همشهري ماه

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: