بامیان افغانستان روزگاری زیستگاه ببر بوده است
بسیاری داستان «بامیان» و دره «پنجشیر» و نبرد «احمد شاه مسعود» ملقب به «شیر دره پنجشیر» با طالبان را شنیده اند؛ ولی شاید این پرسش مطرح نشده باشد که بامیان در شمال افغانستان چه ارتباطی با شیر آسیایی Panthera leo persica می تواند داشته باشد.
شواهد برجای مانده از سنگواره ها و سنگ نگاره ای کهن حکایت بر وجود شیر در آسیای میانه تا قزاقستان می کند ولی در یکی از کهن ترین تمدن های این سرزمین یعنی «سغدیان»، ببر جایگاه فرهنگی شیر را در فلات ایران و خاورمیانه باستان، اشغال کرده است. بر دیواره های برجای مانده از شهر کهن «افراسیاب» در نزدیکی «سمرقند»، شکارگرانی سوار بر شتر و پیل، ببرهایی را آماج «خدنگ دلدوز» خود قرار داده اند.
آنگونه که در تاریخ بیهقی اشاره شده در قرن پنجم هجری، شمالی ترین زیستگاه شیر آسیایی مابین «هرات» و «فراه» بوده و «سلطان مسعود غزنوی» در سفری بین این دو شهر موفق به نخجیر هشت شیر شده بود.
در آسیای مرکزی و افغانستان «ببر» به نام «شیر» خوانده می شود و «خوشحال حبیبی» نیز در کتاب «پستانداران افغانستان» به این امر اشاره دارد. بر سر در یکی از بزرگترین مدارس علمی بخارا، تصویر ببری کاشیکاری شده و آن مکان به شیردر مدرسه بخارا شهره است. روزگاری شمال افغانستان از هرات و مزارشریف تا سرچشمه های «امودریا» کنام «ببر هیرکانی» Panthera tigris virgata بود و به احتمال زیاد دره پنجشیر بامیان روزگاری کنام ببر هیرکانی بود که در آن دیار شیر خوانده می شد.
روزگاری نیزارها و گززارهای حاشیه «سیردریا» و «آمودریا» زیستگاه ببری بوده که به «ببر توران» Turan نیز معروف بود. جز زیستگاه های تالابی رودخانه ای با پوشش ویژه جنگلی که به «توگای» Tugai معروف است و در کنار گراز، «گوزن بخارا» را نیز در دسترس ببر قرار داشت.
در کنار زیستگاه های تالابی، دشت ها و حتی شنزارها (اکثر با پوشش انبوه گز) نیز در زیر پای ببر قرار داشت و حتی تا اواسط قرن نوزدهم و تسخیر «تاشکند» به وسیله روس ها ببرهایی همواره در اطراف شهر تاشکند همواره دیده می شدند.
به احتمال زیاد باور کردنی نیست که تا اوایل قرن بیستم «آهوی گواتر دار ایرانی»، «آنتیلوپ سایگا» و «گورخر کولان» در رده شکار های اصلی ببر در آسیای مرکزی قرار داشتند. البته در زیستگاه های کوهستانی تاجیکستان و قرقیزستان و «کپه داغ» ترکمستان همانند شمال خراسان، نیزار های انبوه دره های کوهستانی کنام مطلوبی برای ببر و بهترین طعمه او گراز به حساب می آمدند.
در دیپلماسی آسیای مرکزی، ببر و پوست آن پیشکشی ارزنده به حساب می آمدند. با قدرت گیری روسیه نوین تحت لوای پتر کبیر، امرای رقیب بخارا و «خیوه» و خوانین «کازاخ» (به اشتباه «قزاق» نامیده شده اند) سعی در ایجاد رابطه ای دوستانه با تزار مقتدر روس داشتند و از این رو در کنار اسبان تیزرو و راهوار ترکمن و قالیچه های نفیس بخارایی، ببر و پوست آن یکی از مهم ترین هدایا بود.
در اوایل ۱۸۵۰ «لیدی شل» همسر سفیر بریتانیا در ایران گزارش کرد که در میان تهف و پیشکشی های امیر بخارا به ناصرالدین شاه جوان، چندین تخته پوست ببر زیبا وجود داشت.
نگاره پیوست این نوشتار که یکی از طراحی های «معین مصور» از نگارگران بزرگ عصر صفوی در قرن هفدهم است، گویای پدیده رد و بدل کردن گونه های حیات وحش در بین دولت ها است.
در یکی از روزهای ماه مبارک رمضان سال ۱۰۸۲ هجری، امیر بخارا در میان هدایایی که به همراه سفیر خود به دربار «شاه سلیمان صفوی» فرستاده بود، ببر تورانی را نیز همراه کرده بود؛ که ناگاه ببر مقید به قلاده و زنجیر در دروازه دولت، یکی از دروازه های آن روز اصفهان، به شاگرد بقالی حمله می کند و البته معلوم نیست که برای ماموران حفظ جان ببر به عنوان هدیه امیر بخارا مهم تر بود و یا نجات جان یکی از رعایای دولت علیه ایران!
در عرف دیپلماسی، «پاندا» و هدیه دو عدد از این جانور زیبا به «نیکسون» از سوی «مائو ستونگ» یادآور آب شدن تدریجی یخ روابط بین دو دولت ایالات متحده و چین است. حال باید دید اهدای چندین پلنگ ایرانی به روسیه جز خوش عاقبتی برای آن پلنگ ها چه چیزی را برای ایران به ارمغان خواهد آورد.
http://vahsh.ir
نظرات شما عزیزان:
|
منوی اصلی
نویسنده: 
