دکتر مرتضی شریفی*: در آستانه یازدهمین کنفرانس اعضا کنوانسیون تنوع زیستی فکر می کردم به عنوان جنگلبان و محیط بان چه چیزی می توانیم برای گفتن داشته باشیم که روایت هفت شهر عشق … برایم تداعی شد. واقعیت تلخ اینکه هنوز چارچوب (Framework) عملی در این ارتباط تدوین نشده است. پس همان بهتر که از واژه شناسی شروع کرده و یک چارچوب مقدماتی از ساماندهی عام منابع تنوع زیستی سرزمین یادآور شویم.

در طبقه بندی علمی، تنوع زیستی بطور عام سه گروه تنوع اکوسیستم ، تنوع گونه و تنوع ژن را شامل می شود. تنوع اکوسیستم به نوبه خود به زیر گروههای منطقه ای (Eco-region) ، بخشی (Eco-section) و محلی (Eco-site) تقسیم می شود (لازم به ذکر است زیر گروههای ذکر شده مربوط به مدل ELC می باشد مدل های دیگر چون بیوژئوکلیماتیک و… نیز وجود دارند). تنوع گونه داخلی اکوسیستم بر مبنا دو شاخص عمده شامل تعداد گونه ها (Species Richness) و فراوانی نسبی (Species Evenness) ارزیابی می شود. از این رو تعداد گونه های متفاوت به تنهای ارزش اکوسیستم را بیان نمی کند ترکیب مناسب گونه های مختلف درپایداری تنوع نقش بسیار تعیین کننده دارد. تنوع درونی یک گونه ، تنوع ژنتیک (Genotype) نامیده می شود.

در ارزیابی تنوع داخلی یک اکوسیستم علاوه بر تنوع گونه و ژن تنوع های فرعی دیگر مطرح است از جمله می توان از تنوع تاکسونومیک Taxonomic Diversity نام برد که تنوع جنس، خانواده و رده های بالاتر را شامل می شود. همانطور تنوع ساختاری (Structural Diversity) که به تنوع عمودی (اشکوب های متنوع در جامعه گیاهی) ، تنوع افقی پراکنش های متنوع لکه ای (Spatial Patchiness) گفته می شود در ارزش گذاری اکوسیستم حائز اهمیت است . تنوع فرم-زندگی مثل درخت، بوته، پستاندار، خزنده و … و نیز تنوع عملکرد (Functional Diversity): مثل سایه پسند ، آهک دوست ، علف خوار و … شاخص های قابل ذکر در ارزیابی تنوع داخلی اکوسیستم محسوب می شوند. تنوع گذرا (Temporal Diversity) از دیگر موارد قابل ملاحظه می باشد. مدیریت محیط زیست طبیعی با رویکرد حفاظت از تنوع زیستی با شناخت سامان مکانی و آشنائی با دینامیک زمانی تنوع های یاد شده مقدور می گردد. برای مثال در مدیریت جنگل با رویکرد اکولوژیک ساماندهی پراکنش از مراحل مختلف رویش Development Stages (شل گروه ، خال گروه، دار گروه و …)، فاز های تکاملی پوشش جنگلی Phases Development ( زاد آوری، بلوغ ، کهولت و …) و توالی جنگل Forest Succession (فرایند تغییرات بسوی شگل گیری جوامع و نیل به کلیماکس) در دستور کار قرا می گیرد.

روند مطالعه و برنامه ریزی مدیریت تنوع زیستی در سطوح سه گانه زیر معمول می شود :

• تنوع الفا (Alfa Diversity) در سطح اکوسیستم محلی توده ۱ تا ۱۰۰ هکتار ، تغییرات داخلی اکوسیستم های محلی، تغییرات در این مقیاس تحت تاثیر رژیم های اختلالی شدید است.

• تنوع بتا (Beta Diversity) در سطح اکوسیستم سیمای سرزمین (بخشی) ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ هکتار، تغییرات بین اکوسیستم های محلی، تغییرات در این مقیاس تحت تاثیر رژیم های اختلالی متوسط است، واحد کلیمای منفرد برآن حاکم بوده یک زون اکولوژیک محسوب می شود تغییرات درونی عبارت از تغییرات اکوسیستم های محلی متاثر از خاک یا رژیم طبیعی می باشد، تغییرات در جنگل ناهمسال شدید است.

• تنوع گاما (Gamma Diversity): اکوسیستم منطقه ای معمولاً بالای ۱۰۰۰۰ هکتار، با تغییرات هر دو تنوع الفا و بتا شکل می گیرد ، معمولاً بیش از یک واحد آب و هوائی بر آن حاکم بوده و بیش از یک زون اکولوژیک در آن وجود دارد، تغییرات ناشی از رژیمهای طبیعی چندان معنی دار نیست.

برنامه ریزی، طراحی و مدیریت تنوع زیستی در سطوح ملی، اکوسیستم های کلان داخلی ملی(مثل جنگلهای خزری به عنوان پروا نس فرعی هیرکانی از پروانس اکسینو – هیرکانی از منطقه جغرافیایی گیاهی ارو- سیبری) ، اکوسیستم های منطقه ای ، اکوسیستم های بخشی و اکوسیستم های محلی انجام می گیرد. اگر بخواهیم گزارشی از عملکرد ملی در این ارتباط ارائه دهیم با وجود تلاش های پراکنده موردی و گاهی موازی کاریهای سازمان های متولی محیط زیست طبیعی واقعاً حرفی برای گفتن نداریم. واقعیت تلخ اینکه هنوز چارچوب (Framework)عملی در این ارتباط تدوین نشده است.

** عضو شورایعالی جنگل، مرتع و آبخیزداری

به همین قلم می توانید بخوانید:

کنوانسیون تنوع زیستی از ناگویا به سوی حیدر آباد

مناطق حفاظتی

تنوع زیستی کوهستان

گزارش نشست منطقه خاور نزدیک در قاهره

منبع: http://zistboom.com/7711/

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: